Blog

Een van de kenmerken van hoogbegaafd zijn is het besef anders te zijn. Dit anders zijn kan gemakkelijk leiden tot stress. Gebruikelijke manieren om met deze stress om te gaan zijn het jezelf proberen onzichtbaar te maken, clownesk gedrag (anderen aan het lachen maken en ze daarmee afleiden zodat ze niet door hebben hoe anders jij bent en je door de mand valt) of je aanpassen aan de groepsnorm.

Sociale angst
Aanpassen aan de groepsnorm is een slimme strategie waarbij anderen niet meer door hebben dat jij anders bent. Je maakt wat meer foutjes en lacht om grappen die je eigenlijk niet bijzonder vindt, je copy-paste het gedrag van de mensen om je heen om zoveel mogelijk op te gaan in de massa of je analyseert je omgeving om met die kennis zoveel mogelijk ruimte voor jezelf te creëren.
De behoefte je aan te passen kan voortkomen uit onzekerheid, een zekere sociale angst. Niet willen opvallen uit angst voor verstoting uit de groep. Er gewoon bij willen horen en voorkomen dat je in conflict raakt met wie dan ook. De eigen behoeften worden hieraan ondergeschikt gemaakt.

Minimale inspanning
Aanpassen kan ook een gevolg zijn van het bestuderen van de groep en op basis daarvan achterhalen hoe je je binnen die groep met zo weinig mogelijk inspanning kunt handhaven. Dit zijn de leerlingen die altijd dezelfde cijfers halen, ongeacht op welk schoolniveau zitten. Oftewel: op vmbo zesjes, op havo wederom zesjes en ook op vwo zesjes. De leerling past zich nu niet aan aan de klas waarin hij of zij zit, maar aan het schoolsysteem. Daarin is namelijk duidelijk de norm gesteld dat om verder te mogen zessen nodig zijn, dus dat is waar het kind voor gaat. Meer doen zou onzinnig zijn, de buit is ook met deze inspanning binnen en de energie die het kind hierbij over houdt kan ingezet worden voor datgene waar hij of zij zelf voor kiest. Zelfs als dat simpelweg hangen met vrienden is.

Compleet verschillende prestaties
Hoe deze kinderen te spotten? Voor de eerste variant, aanpassen op niet op te vallen, heb je veelal de ouders nodig. Er is dan vaak een discrepantie tussen het kind thuis en het kind op school. Deze aanpak is bijvoorbeeld goed herkenbaar wanneer hoogbegaafde kinderen aan de kleuterklas beginnen. Thuis waren ze bijvoorbeeld al behoorlijk gevorderd met kleuren, letters of cijfers, maar na enkele weken kleuterklas krijgen de ouders terug dat de kinderen datgene wat ze tot voor kort probleemloos thuis deden, op school ineens niet meer schijnen te kunnen. Dit kan erop duiden dat het kind in een poging zich aan te passen om zich heen heeft gekeken. Wat doen de andere kinderen? Wat vraagt de leerkracht van mij? Conclusie: thuis lees ik boekjes van groep 3 en op school oefen ik braaf mee met het herkennen van de letter T. Keurig aangepast. Helaas gebeurt het te vaak dat ouders dit vervolgens aangeven bij de docent en worden afgewimpeld als zijnde ouders die denken dat hun kind zo slim is of anderszins gediskwalificeerd worden. Op latere leeftijd zijn de verschillen tussen de prestaties op school en elders vaak nog opvallender, maar moet je maar net de kritische en luisterende docent treffen die hiernaar wil kijken en experimenteren met manieren om dit verschil in presteren op te (proberen te) heffen.

Alerte blik
De tweede groep is vaak te herkennen aan hun alerte blik, vaak willen deze kinderen in korte tijd veel verschillende ervaringen opdoen. Het curriculum van de school vinden ze niet het belangrijkste, dat wordt zo efficiënt mogelijk afgewerkt, zodat er ruimte is voor alle andere duizend-en-één interessante zaken die zich aandienen. Die meer aansluiten bij de eigen interesses van het kind, zoals lolletjes in de klas, vriendschappen, sport, thema’s die (nog) niet worden behandeld in de klas. Anders gezegd: ze boren ook hun sociale, motorische of andere begaafdheid aan, aansluitend op waar zijzelf op dat moment behoefte aan hebben.

Versterken zelfvertrouwen
Hoe om te gaan met deze kameleons? Bij beide categorieën – voor zover je daarover kunt spreken, ieder kind is natuurlijk een mengvorm van van alles- is nog veel winst te behalen in ons huidige onderwijssysteem.
De sociale aanpassers help je door ze te begeleiden in de zoektocht naar zichzelf, door het versterken van hun eigenwaarde en het vergroten van hun zelfvertrouwen. Dit is overigens niet alleen bij sociale kameleons, maar bij veel coaching trajecten een belangrijk thema. Als deze kinderen leren geloven dat ze zichzelf mogen zijn op school, kunnen en durven ze meer en meer op hun eigen niveau te werken, vragen te stellen en te presteren en trekken ze anderen die bij ze passen aan. Het is bij deze kinderen gedurende dit proces van het grootste belang steeds in gesprek te blijven en zicht te krijgen en behouden op de -bijzonder slimme- strategieën die zij zullen blijven proberen in te zetten om zich toch maar aan te passen aan de groep. Deze behoefte is erg groot en niet weg te nemen door één of een paar gesprekjes hierover. Tenslotte horen deze kinderen absoluut op een hoog schoolniveau thuis. Wanneer ze zich dan namelijk toch links en rechts blijven aanpassen, is het in ieder geval aan een niveau van kinderen, leerstof, grapjes en gestelde vragen dat daadwerkelijk bij ze past.

Van efficiënt naar effectief
De tweede groep wordt vaak weggezet als niet gefocust of lui. Omdat ze met de minste inspanning door het programma willen komen. Hierover las ik laatst een uitspraak die aan Bill Gates werd toegeschreven: “Voor moeilijke klussen wil ik graag luie mensen. Zij zullen een oplossing vinden die zo weinig mogelijk inspanning kost.” Ik denk dat deze groep niet moet worden gezien als lui, maar als efficiënt. De uitdaging is ze te begeleiden van efficiënt naar effectief. Hun aanpak behouden, zelfs versterken, maar de opbrengst vergroten. Stuur bij deze kinderen niet op toets resultaten, want dat maakt dat ze zich gaan richten op het succesvol maken van een toets, niet op het bestuderen van de onderwerpen van de toets. Werk idealiter met woordelijke beoordelingen. Wat ging goed? Wat kan beter? Laat deze kinderen elkaar feedback geven, en leid ze hierin op. Leer ze hoe je dat op respectvolle en goede wijze kunt doen.

Tot slot
Het bovenstaande is de materie in een notendop. Daarmee dus allesbehalve volledig, maar dat gaat me ook niet lukken in een enkele blog. Hopelijk geeft het de aanzet bepaalde kinderen vanuit een ander perspectief te gaan benaderen waardoor ze beter tot hun recht komen. Waardoor ze zichzelf leren zijn in plaats van een aangepaste versie daarvan. Tips voor het omgaan met hoogbegaafden in het algemeen of specifiek op school vind je in mijn eerdere blogs.
Vind je het prettig hoe ik naar zaken kijk en wil je mijn perspectief inzetten voor (grote) kinderen die onder jouw hoede vallen? Of om je eigen aangepaste gedrag te onderzoeken? Neem dan vooral contact met me op!