Op vrijdagmiddag het weekend inluiden met een borrel. Bij vertrek elkaar een kus geven en een fijne tijd wensen. De dag beginnen met een kop koffie. Bij thuiskomst natte schoenen uitdoen, zodat het huis niet in een modderpoel verandert. Kerstkaarten sturen en een kerstboom optuigen in december. Om rustiger en dieper te kunnen mediteren vooraf rek-en-strekoefeningen doen . Oud en nieuw vieren met vuurwerk en oliebollen.

Rituelen zijn overal
Wat deze gebeurtenissen met elkaar gemeen hebben? Het zijn allemaal rituelen. Dagelijkse rituelen waar ons leven vol mee zit. De term ritueel doet mijzelf al snel aan religieuze handelingen denken, maar het is veel meer dan alleen iets godsdienstig. Rituelen zijn overal en kunnen ons goed helpen. Waarmee?

Praktische rituelen
Allereerst zijn er de rituelen die ervoor zorgen dat we veelvoorkomende, relatief simpele handelingen effectief uitvoeren. Je zou kunnen zeggen dat we onszelf trainen van bewust bekwaam naar onbewust bekwaam. Denk maar aan een ochtendritueel van een avondmens. Zo iemand kan via een vast ritueel in de ochtend, opstaan-wassen-aankleden-eten-tanden poetsen-jas en tas pakken-sleutels van het kastje- vertrekken, de dag op de automatische piloot beginnen. Dit werkt het beste wanneer dit ochtendriedeltje elke dag min of meer hetzelfde is, zodat de ochtendwaas in de bovenkamer de gewenste start van de dag niet saboteert. En je dus fris en fruitig buitenshuis verschijnt zonder je er al te bewust van te zijn geweest hoe je daar ook alweer gekomen bent. Een praktisch ritueel dus.

Van onbewust onbekwaam naar onbewust bekwaam
Daarnaast kan een ritueel ons helpen ergens te komen waar we zonder ritueel niet zouden zijn gekomen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het schrijven in een dankbaarheidsdagboek. Om een leven vol dankbaarheid te ervaren kan het enorm helpen dagelijks je gedachten daar bewust naartoe te sturen. Daardoor train je jezelf om op een dankbare wijze in het leven te staan. Hiermee kun je zelfs van onbewust onbekwaam (je staat pessimistisch in het leven, maar hebt het zelf niet eens door), via bewust onbekwaam (jeetje, mijn gedachten drijven steeds af naar zaken waar ik ontevreden over ben) en bewust bekwaam (hoppa, ik ben in staat mijn focus in dankbare richting te sturen) onbewust bekwaam worden (je hebt standaard een dankbare levenshouding zonder er bewust mee bezig te hoeven zijn).

Van berg naar vele heuveltjes
Een planning maken voor een omvangrijke taak kan ook zo’n ritueel-om-ergens-te-komen zijn. Bijvoorbeeld bij het bestuderen van een dik boek kun je de studielast verdelen in behapbare porties. Deze porties verdeel je vervolgens op een haalbare wijze plannen in een schema. Hierbij schenk je aandacht aan de balans tussen inspanning en ontspanning. Je last tijdig pauzes in en verbindt misschien de nodige beloningen aan het behalen van tussenstappen. Je creëert dan een effectief studieritueel voor jezelf.
Ook in tijden van grote veranderingen, zoals bijvoorbeeld tijdens de huidige lockdown, kan een praktisch ritueel je erbij helpen je eigen (werk)doelen te bereiken. Zo las ik over iemand die weliswaar thuiswerkte, maar toch dagelijks ’s ochtends naar het station en terug liep om in haar gebruikelijke werkmodus te komen.
Daarnaast zijn veel religieuze rituelen erop gericht in contact te komen met jouw hogere macht. Of om stapsgewijs, via jouw rituelen, tot verlichting te komen. Dit kan bijvoorbeeld via het uitvoeren van bepaalde handelingen, misschien in een bepaalde volgorde of via het maken van bepaalde klanken. Langzaam maar zeker breidt je bewustzijn hierdoor uit en ontdek je de weg naar jouw (religieuze) geluk.

Ritueel als proeve van perfectie
Tenslotte kan een ritueel ook behulpzaam zijn bij het ervaren van hoe perfect het leven ook alweer kan zijn, ook al lijkt dat niet altijd het geval in het dagelijks leven. Dus vragen we volgens ritueel aan een kennis die we tegenkomen hoe het met hem of haar gaat. Het antwoord zal hoogstwaarschijnlijk ‘goed’ zijn, ongeacht hoe het ‘echt’ met diegene gaat. Dit kun je zien als lege frasen, maar je kunt het ook zien als een begroetingsritueel waarin we door het contact met de ander onszelf eventjes wanen in de situatie waarin alles goed gaat met onszelf. Want dat is op dat korte moment ook waar, los van welke problemen er een fractie later weer door je hoofd spoken. Eventjes ben je in een staat waarin je leven simpelweg goed is. De Chinese filosoof Confucius hield erg van zulke rituelen, het was een manier voor hem om in het hier en nu een goed mens te worden. En ook Plato gaf in zijn allegorie van de grot de tegenstelling aan tussen de wereld zoals het in al zijn schoonheid en grootsheid kan zijn (buiten de grot) en hoe wij het veelal ervaren (dat wat in de grot te zien is, de illusie, volgens Plato).

Beperkende rituelen
Omdat iets nooit alleen maar goed of alleen maar slecht is, gaat het altijd om het vinden van een balans. Zo is het ook met rituelen. Rituelen horen ondersteunend te zijn. Wanneer dat zo is, verschilt van mens tot mens. Ieder mens heeft een andere achtergrond en leeft in een eigen plaats en tijd in onze wereld. Daardoor heeft eenzelfde ritueel op verschillende mensen een verschillende uitwerking. Zoals bij het voorbeeld van het dankbaarheidsdagboek kan dit een goed ritueel, een goed middel zijn om je levenshouding positief te draaien. Maar wanneer je je deze houding al eigen hebt gemaakt, kan het wellicht een te tijdrovende bezigheid zijn. Totdat je misschien weer eens wat minder goed in je vel zit en het ritueel weer goed kunt gebruiken om je gedachten positief te scherpen.
Het kan zelfs zo zijn dat rituelen dusdanig tijdrovend en langdradig zijn, dat je compleet verveeld of ongelukkig raakt. Of wanneer je een slaaf wordt van je eigen ritueel, omdat je bang bent dat er nare dingen gebeuren wanneer je het ritueel niet uitvoert. Dit zie je bijvoorbeeld terug bij dwangneuroses. Ook wanneer je het ritueel niet meer gebruikt als middel, maar het een doel op zich wordt, kan het goed zijn het ritueel eens goed onder de loep te houden. Helpt het ritueel nog, of is de juiste balans verstoort?

Tot slot
Als je erop gaat letten, zie je dat we onszelf gedurende ons leven veel rituelen aanleren. Zoals gezegd zijn die prettig zijn, maar soms ook niet. Heb je er behoefte aan met mij door te praten over jouw eigen rituelen of wil je op andere terreinen graag advies van me, neem dan gerust vrijblijvend contact met me op.